De Tweede Kamer wil het leenstelsel afschaffen. Dat bleek afgelopen nacht tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen. In dat nachtelijk debat werd massaal opgeroepen het leenstelsel zo snel mogelijk af te schaffen en te vervangen door een basisbeurs.
Eén ding: de VVD wil het leenstelsel nog steeds houden.
De partij van premier Mark Rutte heeft het leenstelsel bedacht en vindt het nog altijd een goed systeem. Rutte ontraadde de afschaffing van het leenstelsel en liet daarmee doorschemeren dat het kabinet niks zal veranderen, schrijft de NOS.
Oké, wacht even, wat betekent dat allemaal?
Dat moeten we afwachten. Er is nog veel onduidelijk. Wordt het leenstelsel nu wel of niet afgeschaft? En zo ja, wanneer dan? En wat betekent dat voor de studenten die al onder het leenstelsel vallen? Krijgen zij enige vorm van compensatie?
Logische vragen.
En de antwoorden ontbreken vooralsnog. Het is wel goed nieuws hoor. Een Kamermeerderheid is altijd positief. Dat betekent dat een meerderheid van de politici in de Tweede Kamer het eens zijn. Dat maakt de kans groter dat het lukt.
Wel een waarschuwing: Rutte en z’n regering hoeven niet per se naar zo’n meerderheid te luisteren. Ze mogen het ook negeren. Maar: hoe groter de politieke druk, hoe groter de kans dat er toch iets zal veranderen. (Kan wel even duren.)
Wat is ook weer een basisbeurs?
Vroeger kreeg je een basisbeurs als je ging studeren. Oftewel: je kreeg elke maand een vast bedrag en daar hoefde je niks voor te doen. Woonde je op kamers dan kreeg je wat extra. Verdienden je ouders weinig geld dan kreeg je nog iets erbij.
Het enige: je moest wel binnen tien jaar afstuderen, anders moest je alles terugbetalen.
Een fijn systeem was het. Het zorgde ervoor ook studenten zonder rijke ouders niet automatisch met een enorme studieschuld eindigden. (Hoewel ook toen al genoeg studenten wél op hoge bedragen uitkwamen hoor. Ik bijvoorbeeld. Lees maar.)
En toen kwam in 2015 het leenstelsel
In 2015 werd de basisbeurs afgeschaft. Dat was een plan van de VVD. Het systeem was te duur, vond de partij van Rutte. Zijn betoog: studenten zouden later veel geld gaan verdienen en dus kunnen ze prima geld lenen. Zo ontstond het leenstelsel.
Weg basisbeurs dus. Geen geldbedrag meer dat elke student elke maand via DUO van de overheid krijgt. (De aanvullende beurs bleef overigens nog wel. Dat betekent dat studenten met ouders die niet veel verdienen nog wel maandelijks wat geld krijgen.)
De gevolgen van het leenstelsel
Het leenstelsel heeft behoorlijk wat gevolgen. Steeds meer studenten eindigen met enorme studieschulden. En dat is heftig. Dat kan mentaal heel zwaar zijn. En het beperkt je opties nogal, bijvoorbeeld als je een huis wilt kopen. (Zie hier.)
En het nare is: studenten met rijke ouders hebben hier minder last van. Dikke kans dat hun ouders financieel bijspringen. En juist studenten uit armere families worden door het leenstelsel enorm getroffen. De ongelijkheid wordt er dus groter door.
Meer ongelijkheid dus. Hoe erg is dat?
Nou, zelf vind ik dat heel erg. Onderwijs is belangrijk. Onderwijs zou voor iedereen goed toegankelijk moeten zijn. En zo’n grote groep jongeren met enorme schulden opzadelen, ik vind dat we dat als maatschappij niet moeten willen.
De VVD is dat niet met me eens. Rutte vindt het leenstelsel prima. Maar gelukkig zijn er wel steeds meer andere partijen die het niet meer met hem eens zijn. Dat bleek al in maart bij de verkiezingen en het bleek ook vannacht tijdens het debat.
Het debat van vannacht
Even terug naar vannacht, toen de leden van de Tweede Kamer debatteerden over het leenstelsel tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen.
Drie moties werden er ingediend.
(Een motie is een voorstel om iets aan de plannen van de regering te veranderen. Alle Kamerleden mogen erover stemmen. Als een meerderheid voor is, wordt de motie doorgaans uitgevoerd door de regering. Al hoeft dat dus niet per se, Rutte mag het ook negeren.)
De eerste motie is van Gert-Jan Segers van de ChristenUnie en Pieter Heerma van het CDA. Het leenstelsel moet snel worden afgeschaft en worden vervangen door een basisbeurs, vinden ze. De motie is aangenomen, oftewel een meerderheid is voor.
Een tweede motie van Laurens Dassen van Volt voegt daar nog aan toe dat de afschaffing van het leenstelsel níet ten koste mag gaan van de kwaliteit van het onderwijs. Ook deze motie kreeg veel steun en werd aangenomen.
En dan was er nog een derde motie van Lilian Marijnissen van de SP. Zij riep op om niet alleen het leenstelsel af te schaffen maar om sámen met de studentenorganisaties een alternatief te zoeken. Deze motie werd verworpen. Gaat dus niet door.
Mocht je de moties willen lezen, je kunt ze hier vinden.
Wat gaat Rutte nu doen?
Ja, dat is de grote vraag. Hij heeft de moties vannacht ontraadden. Dat betekent dat hij vindt dat ze een slecht idee zijn en dat ze beter niet kunnen worden uitgevoerd. Hij wil het leenstelsel dus nog altijd het liefste houden.
Officieel mag Rutte de twee aangenomen moties negeren. In de praktijk gebeurt zoiets niet zo vaak. Levert vaak ook veel kritiek op. Er is niet voor niets een meerderheid van Kamerleden voor. Maar ja, het mag wel. Kortom, het is nog even afwachten.
De nieuwe coalitie zal beslissen
Het is straks aan de nieuwe coalitie om een beslissing te nemen over de toekomst van het leenstelsel. Dat zei demissionair minister Ingrid van Engelshoven vrijdagochtend, aldus de NOS. Het wachten is dus eerst op een nieuwe regering.
Krijgen studenten die in het leenstelsel zitten compensatie?
Oeh, nog een grote vraag. En ook hier is het nog onduidelijk. De twee moties reppen niet over compensatie. Veel partijen riepen in maart bij de verkiezen dat ze wel graag een compensatieregeling voor de huidige generatie studenten willen. (Zie hier.)
Maar ja, hoe ziet die compensatie er dan uit?
Sommige studenten hopen dat heel hun studieschuld zal worden kwijtgescholden. Dat zal niet gebeuren, verwacht ik. Dat kost heel veel geld. “Miljarden”, zei minister Van Engelshoven. Bovendien is het enorm lastig om te beslissen wat eerlijk is.
Kijk maar mee. Wat is eerlijk?
Een voorbeeld.
- Student A werkt nauwelijks, ze heeft een fijne kamer, en ze zit vaak in de kroeg. Ze leent daardoor in totaal 43.000 euro.
- Student B werkt zich te pletter naast haar studie, woont nog bij haar ouders, leeft sober en leent daardoor maar 8.000 euro.
Is het eerlijk dat student A dan 43.000 euro terugkrijgt en student B maar 8.000 euro?
“Ja, had ik dat geweten dan had ik óók wel meer geleend”, zal B dan zeggen.
En wat te denken van student C die ook heeft geleend maar die haar studieschuld inmiddels al helemaal heeft afgelost?
Kortom: dat wordt een oneindige chaos
Kijk maar naar de afhandeling van de schade in het gaswinningsgebied in Groningen. Daar lijkt het wel wat op.
Zie maar.
- Boer A heeft haar schuur altijd goed onderhouden. De aardbevingen veroorzaken schade maar niet zoveel want het bouwwerk zit degelijk in elkaar.
- Boer B heeft haar schuur laten versloffen. De fundering is verzakt. En met de aardbevingen erbovenop dreigt het bouwval nu in te storten.
Is het eerlijk dat boer B een nieuwe schuur krijgt? Terwijl ze nooit geld in haar schuur heeft gestoken? En dat boer A maar een klein beetje geld krijgt?
Over die vraag steggelen de gaswinningsinstanties al bijna tien jaar.
Ze komen er niet uit.
En ondertussen zitten beide boeren met een kapotte schuur. En zonder geld.
Niet teveel van verwachten dus?
Nou, ik ben niet al te hoopvol. Maar goed, wie weet heb ik het mis. Dat kan. Misschien voert Rutte de moties toch gewoon uit. Of misschien wil hij eerst niet maar gaat hij na druk van andere partijen en protesten alsnog overstag.
En wie weet komt er wel een of andere vorm van compensatie. Een paar duizend euro voor elke student in het huidige leenstelsel bijvoorbeeld, ongeacht hoeveel er is geleend. Zoiets zou wellicht nog wel uitvoerbaar zijn.
En misschien komen er zelfs wel nieuwe verkiezingen. Een nieuwe coalitie is er immers nog altijd niet. En wie weet wordt de VVD dan eens níet de grootste. Dat zou voor studenten goed nieuws zijn, als je het mij vraagt.
Kortom, nog even afwachten
Jep. Misschien blijk ik te cynisch, dat kan. Ik heb als journalist jarenlang over de gaswinning in Groningen geschreven (dit verhaal bijvoorbeeld), en dat heeft mijn vertrouwen in de overheid enorm doen dalen. Maar ik hoop dat ik het mis heb.
Hoe het ook zij, ik zal de debatten de komende tijd in de gaten blijven houden. Wil je ook m’n toekomstige blog posts over het leenstelsel lezen, schrijf je dan hieronder even in voor m’n nieuwsbrief. Dan krijg je ze automatisch in je inbox.
En wat denk jij?
Ik ben benieuwd naar jouw mening! Wat denk jij dat er gaat gebeuren? En wat hoop je? En wat is volgens jou een eerlijke manier om de huidige generatie studenten te compenseren? Ik hoor het graag in the comments hier beneden.
Goede zaak als het vreselijke leenstelsel zo snel mogelijk op de helling gaat. Mijn idee voor de generatie die linksom of rechtsom gecompenseerd zou moeten worden: maak de schuld (deels) aftrekbaar van de belasting in een periode van bijvoorbeeld 10 jaar.
Elke gedupeerde student tientallen duizenden euro’s geven die ze zijn misgelopen door het afschaffen van het leenstelsel zal lastig gaan. Dit is een hele aanslag voor het uitgavenplaatje van de overheid. Wat wel een optie is om het misgelopen bedrag te berekenen en dit van het geleende bedrag bij DUO af te halen. Hiermee verlaag je het terug te betalen bedrag, wat minder impact heeft dan elke student in één keer veel geld te moeten geven. De studenten zonder DUO lening moeten uiteraard ook gecompenseerd worden en zouden dit bedrag wel kunnen ontvangen. Met deze oplossing wordt elke student geholpen, dan wel door het verlagen van het terug te betalen bedrag of het ontvangen van een tegemoetkoming.
De compensatie zal denk ik heel erg lastig blijven met wat oneerlijk en eerlijk is. Misschien is het een beter plan om studenten die een studieschuld hebben wel vooralsnog te compenseren dat zij alsnog een huis kunnen kopen etc. En dat de studieschuld dus niet per se een doorn in het oog moet zijn.
Bedankt voor je heldere uitleg. Tof!